Wanneer is sprake van een misstand?

Een misstand is in de kern genomen een ernstige situatie waarbij het maatschappelijk belang in gevaar komt. Dit speelt bijvoorbeeld bij risico’s voor volksgezondheid, veiligheid, milieu of het functioneren van een organisatie, en gaat verder dan louter persoonlijke belangen, zie ook art. 1 Wet bescherming klokkenluiders (Wbk).

Sommige organisaties hanteren in hun interne regelingen een eigen definitie van ‘misstand’, die afwijkt van de wettelijke definitie. Dat kan verwarrend en risicovol zijn. Een melding die intern niet als misstand wordt erkend, kan namelijk tóch binnen het bereik van de wet vallen. De gevolgen hiervan kunnen onder andere zijn: ten onrechte afgewezen meldingen, rechtsonzekerheid voor melders, en het risico voor de organisatie om strafrechtelijke of civielrechtelijke sancties op te lopen door het niet naleven van de wet.

Hoe ver reikt de klokkenluidersbescherming?

Is sprake van een (vermoeden van een) misstand, dan wordt de melder beschermd tegen benadeling tijdens en na de behandeling van een melding of openbaarmaking van een misstand. Dat betekent dat een werknemer bijvoorbeeld niet ontslagen mag worden wanneer hij een melding van een (vermoedelijke) misstand doet.

Recente rechtspraak

Dat in de praktijk soms verkeerd wordt ingeschat of een openbaarmaking een misstand is en hoe ver de klokkenluidersbescherming reikt, blijkt uit een uitspraak van het Hof Den Bosch van eind vorig jaar. Het hof oordeelde over een werknemer die melding maakte van het laten versterven van een bewoonster in een verpleeghuis in Sittard. De melder raadpleegde het patiëntendossier, vermoedde een levensdelict en mailde om dit te kunnen onderbouwen documenten naar zijn privé-mailadres. De werkgever ontsloeg hem vanwege schending van zijn geheimhoudingsverplichtingen en een schending van de privacy van de bewoonster. Volgens de werkgever was er geen sprake van een misstand in de zin van de klokkenluidersregeling, omdat het om een individueel geval ging en niet om bescherming van het maatschappelijk belang (hetgeen aan de orde moet zijn om als klokkenluidersmelding te gelden). De kantonrechter ging mee in het standpunt van de werkgever. In hoger beroep oordeelde het hof echter dat het ontslag onterecht was en dat de medewerker wél bescherming genoot onder de Wbk. Volgens het hof was hier wel degelijk sprake van een misstand en benadrukte dat ook individuele gevallen het maatschappelijk belang kunnen raken. Een vermoed levensdelict (handelen in strijd met de euthanasiewetgeving en/of een tegen het leven gericht misdrijf) raakt het openbaar belang. Verder benadrukte het hof dat de bescherming onder de Wbk meebrengt dat moet worden uitgegaan van het vermoeden dat het ontslag verband houdt met de melding. De argumenten dat van een misstand geen sprake was, en dat het melden van de misstand niet de reden was voor het ontslag, hielden daarmee geen stand.

Praktische tips

1. Implementeer een goede klokkenluidersregeling en definieer ‘misstand’ daarbij helder: Zorg ervoor dat de definitie van misstand in uw eigen klokkenluidersregeling aansluit bij de Wbk. Maak duidelijk dat melders beschermd zijn zodra zij een vermoeden van een misstand hebben en realiseer u dat een melder sneller als klokkenluider kan gelden dan op het eerste oog gedacht.
2. Wees terughoudend: Houd er rekening mee dat bij een gemelde misstand de werknemer vergaande ontslagbescherming geniet. Zelfs als het ontslag (mede) om een andere reden plaatsvindt, geldt het wettelijke vermoeden dat het ontslag met de melding samenhangt.
3. Waarborg onafhankelijkheid: Stel een objectieve procedure op voor het beoordelen van meldingen. Overweeg hierbij externe partijen of commissies in te schakelen. Acteer zorgvuldig maar spoedig; bij klokkenluidersmeldingen gelden strakke termijnen.
4. Bescherm melders actief: Zorg ervoor dat melders beschermd worden tegen benadeling, zowel juridisch als praktisch.
5. Communiceer duidelijk: Informeer medewerkers proactief over wat zij kunnen melden, hoe ze dit veilig kunnen doen en welke bescherming zij genieten.
6. Evalueer regelmatig: Toets uw klokkenluidersregeling periodiek op effectiviteit en pas deze aan waar nodig.

Tot slot

Een goed functionerende klokkenluidersregeling is meer dan alleen voldoen aan wettelijke verplichtingen; het draagt bij aan vertrouwen binnen uw organisatie en versterkt uw integriteit als zorginstelling. Neem daarom de tijd om uw regeling kritisch te bekijken en waar nodig aan te scherpen.

Heeft u vragen over uw klokkenluidersregeling of wilt u advies over hoe u deze kunt verbeteren? Neem gerust contact op met Charlotte Perquin-Deelen van Dirkzwager via c.perquin@dirkzwager.nl.