Programma van Bijeenkomst Effectief samenwerken in netwerken

Welkom door Jolanda Buwalda, voorzitter van de governancecommissie en bestuurslid NVZD

Inleiding door Wilfrid Opheij

Als het echt ingewikkeld wordt, kan geen enkele partij het alleen. Zeker in de zorg speelt dat. Passende zorg, acute zorg, concentratie en spreiding, juiste zorg op de juiste plaats, zorgcoördinatie, werkzame bestanddelen van mentale gezondheidscentra, preventie, digitalisering. Het gaat allemaal niet tot effecten leiden als het niet lukt om tot bestuurlijke en professionele samenwerking te komen. Samenwerken is nodig maar niet vanzelfsprekend. Deze zoektocht, het creëren van condities voor kansrijke samenwerking, bepaalt ruim 20 jaar het professionele leven van Wilfrid Opheij. Hij schreef er een aantal boeken over, en zijn proefschrift ging over de rol van bestuurders in allianties en netwerken (“Bestuurders zijn van betekenis, 2008). In 2013 werd het boek ‘Leren samenwerken tussen organisaties’ Managementboek van het jaar. In 2023 was het tijd voor een geheel herzien uitgave: ‘Leren samenwerken - Condities creëren voor kansrijke samenwerking’ door Edwin Kaats en Wilfrid Opheij. Wilfrid neemt jullie op een interactieve wijze mee met nieuwe inzichten, zoals de betekenis van het ecosysteem perspectief, het onderscheid tussen ‘de samenwerkingstafel’ en ‘het opgavenetwerk’, en de condities waar je als bestuurder aan moet werken om samenwerkingsverbanden kansrijker te maken. En dat vraagt netwerkleiderschap.

We zien steeds meer netwerken ontstaan rondom maatschappelijke opgaves. Zeker met IZA, GALA en WOZO zien we dat domeinoverstijgend samenwerken in netwerken een vlucht neemt. Maar wat is dan echt zo’n netwerk? Maar wat gebeurt daar dan? Hoe gaat het in zijn werk? Hoe sorteer je samen echt effect?”. Het zijn zo ongeveer de meest gestelde vragen van mensen die met netwerken te maken krijgen. Van afstand zijn opgavenetwerken soms wat ongrijpbare fenomenen. Partijen ontmoeten elkaar rondom een opgave om de krachten te bundelen, en dan? Wat gebeurt er precies dat bijdraagt aan dat vraagstuk? Wat dóen die partijen met elkaar? Opgavenetwerken verdienen het dat we hun potentieel goed begrijpen, zodat we dat ten volle kunnen benutten.
Over deze vragen gaat Manon graag met jullie in gesprek. Wat zijn de uitdagingen en dilemma’s bij het ontwikkelen en vitaal houden van een opgavenetwerk: waar loop je tegenaan, wat werkt en wat was er nodig om voortgang te boeken? Daarbij legt zij de verbinding met handvatten uit hun nieuwe boek, met de titel Samenwerken aan Maatschappelijke Opgaven. We kijken uit naar een boeiend en verhelderend gesprek.

Het netwerk is niet dé oplossing voor maatschappelijke problemen. Het is wel een andere, relatief nieuwe, organisatievorm die het mogelijk maakt om over grenzen van vakmanschap, (in)formele organisaties en sectoren heen samen te werken om met elkaar nieuwe antwoorden te geven op complexe maatschappelijke vraagstukken. De governance van netwerken verschilt principieel van de governance van organisaties, die vaak vanuit hiërarchie, regels en centrale autoriteit worden aangestuurd. De governance van netwerken kenmerkt zich onder meer door de wederzijdse afhankelijkheid en pluriformiteit van partijen, het inleveren van autonomie ten gunste van het gezamenlijke belang, het ontbreken van hiërarchie en een coördinatie die berust op vertrouwen, spelregels, wederkerigheid, diplomatie en verbindend leiderschap. Verschuivende belangen, wisselende perspectieven of wisseling van deelnemers aan tafel zetten een eerder besluit steeds opnieuw in beweging. Dit complexe besluitvormingsproces wordt ook nog eens beïnvloed door belangen en relaties die spelen in andere arena’s waarbij partijen elkaar in wisselende samenstellingen tegenkomen. Bovendien zijn contextfactoren van grote invloed op bijvoorbeeld het onderling vertrouwen, belangen, dynamiek of keuzes voor passende governance van het netwerk.

Dit vraagt van toezicht en bestuur om netwerken anders te benaderen: vanuit een nieuw arsenaal aan kennis, perspectief en repertoire waar de gezamenlijke maatschappelijke waardecreatie centraal staat.
Hoewel nog veel is te ontdekken als het gaat om vernieuwende passende vormen en manieren van intern en extern toezicht op netwerken, laten eerste verkennende onderzoeken en praktijkervaring zien dat verbreding van het governanceperspectief een relevant aspect is in deze zoektocht. Barbara Geurtsen gaat op een interactieve wijze met deelnemers in gesprek over die nieuwe vormen van toezicht.  Zij besteed daarin aandacht aan toezichtdilemma’s en het onderscheidt tussen toezicht in het netwerk en toezicht op het netwerk.